Η Μάνη
Η Μάνη είναι περιοχή της νότιας Πελοποννήσου, είναι η χώρα του Ταϋγέτου, που έχει μήκος από βορρά προς νότο 75 χλμ., πλάτος από ανατολικά προς δυτικά 28χλμ. και εμβαδόν 930χλμ. Το έδαφος της Μάνης είναι ορεινό, άγονο και πετρώδες με ελάχιστες εξαιρέσεις. (ΛΕΚΚΑΚΟΣ, ΜΑΝΗ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΖΩΗ, 2008)
Ιδιαίτερα Χαρακτηριστικά
Η περιοχή της Μάνης συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά ενός τόπου ο οποίος έχει προοπτικές περαιτέρω τουριστικής ανάπτυξης. Η ανάπτυξη αυτή βασισμένη ακριβώς στην μοναδικότητα του τοπίου και την πολιτιστική κληρονομιά, άυλη και υλική, μπορεί να γίνει εκτός από τρόπος διαφύλαξης του τόπου και του μοναδικού τοπίου, τρόπος οικονομικής ανάπτυξης της περιοχής. Η Μάνη είναι ένας τόπος ιδιαίτερος καθώς συνδυάζει μοναδικό φυσικό τοπίο μέσα στο οποίο εντάσσονται στοιχεία άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς (ξερολιθιές, παραγωγή ελαιόλαδου, αλυκές, μελισσοκομία, μοιρολόγια, προφορική ιστορία) αλλά & υλικής (αρχαιολογικά ευρήματα, πυργόσπιτα, σπήλαια, ψηφιδωτά, γλυπτά, λαογραφικά μουσεία κ.ά.). Η Μέσα Μάνη μπορεί να γίνει ολόκληρη ένα «ανοικτό Μουσείο».
Ο κος Λεωνίδας Μιχαλάκος, γλύπτης και συντηρητής αρχαιοτήτων και ιδρυτικό μέλος των ΟΜΟΙΩΝ, δίνει έμφαση στο γεγονός ότι η αρχαιολογική έρευνα μαρτυρεί συνεχή κατοίκιση της περιοχής από τα πανάρχαια χρόνια - Ταινάριος άνθρωπος - μέχρι τις μέρες μας. Περιοχή με συνεχή κατοίκηση από τη νεολιθική (και πιθανότατα παλαιολιθική) εποχή μέχρι σήμερα επισημαίνει και ο Γ. Σαῒτας. (ΣΑΪΤΑΣ, Η ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ Ο ΣΠΑΝΙΟΣ ΜΝΗΜΕΙΑΚΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ, 2016) Στο Απήδημα, παραλιακή θέση δυτικά της Αρεόπολης, εντοπίστηκαν στρώματα παλαιολιθικής κατοίκησης διαφορετικών περιόδων και σημαντικά ανθρώπινα σκελετικά ευρήματα που προέρχονται από 6 έως 8 διαφορετικά άτομα. (ΠΙΤΣΙΟΣ, 1996)
Ο πληθυσμός
Ο πληθυσμός απορροφήθηκε στα αστικά κέντρα και η τοπική κοινωνία συρρικνώθηκε, οι Μανιάτες αντιπροσώπευαν το 1/10 του πληθυσμού της Πελοποννήσου, με 32.000-37.000 κατοίκους το 19ο αιώνα και 50.000 κατοίκους στο τέλος του αιώνα, σήμερα με συνολικό πληθυσμό γύρω στις 20.000 δεν είναι παρά το 1/45. (ΣΑΪΤΑΣ, Η ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ Ο ΣΠΑΝΙΟΣ ΜΝΗΜΕΙΑΚΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ, 2016)
Η Ιστορία, Τα Μνημεία
Το 2004, στο 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο με θέμα «ΛΑΚΩΝΙΑ, Γλώσσα – Ιστορία – Πολιτισμός», ο αρχιτέκτονας – πολεοδόμος Γιάννης Σαῒτας, αναφέρεται στο πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα της χερσονήσου με σημαντικά μνημεία όλων των ιστορικών περιόδων αλλά και τα μεγάλα κενά στον εντοπισμό, τη χαρτογράφηση, την τεκμηρίωση, την ερμηνεία και τη δημοσιοποίηση τους που έχουν ως αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η διαχείριση και η προστασία τους. Μνημεία καταστρέφονται από τη φθορά του χρόνου, από άγνοια ή αδυναμία για τη διάσωσή τους πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο οργανωμένων προσπαθειών, ώστε να αναδειχθεί η περιοχή ως πολιτιστικό σύνολο διεθνούς εμβέλειας («Ανοικτό Μουσείο»). (ΣΤ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ, 2004) 13 χρόνια μετά η κατάσταση δεν έχει αλλάξει.
Ωστόσο σήμερα, η προστασία και η ανάδειξη των μνημείων αντιμετωπίζεται συνολικά από όλες τις σύγχρονες ευρωπαϊκές χώρες. Το νέο ρεύμα της αρχαιολογίας, η λεγόμενη δημόσια αρχαιολογία, αφορά στη συμμετοχή των πολιτών και των τοπικών κοινωνιών στο αρχαιολογικό έργο. Σύμφωνα με το άρθρο 24 του Συντάγματος: «Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του κράτους και δικαίωμα του καθενός». (ΠΑΠΟΥΛΑΚΟΥ, 2013) Η τοπογραφία της Μάνης και ο χώρος που κατείχε, γράφει η αρχαιολόγος στο ίδιο άρθρο, είναι συνδεδεμένος με την ιστορική της πορεία, η οποία και εξηγεί και αποσαφηνίζει το πλήθος των μνημείων (αρχαίων, βυζαντινών, μεσαιωνικών και νεότερων) και οικισμών που βρίσκονται διάσπαρτοι σ’ αυτήν. Τονίζει δε, ότι στο παρελθόν όλες οι προσπάθειες επεμβάσεων ήταν επικεντρωμένες στην αποκατάσταση, διατήρηση προβολή και ανάδειξη των κλασικών μνημείων, αντίθετα η προστασία των βυζαντινών μνημείων ερχόταν πάντα σε δεύτερη μοίρα.
Μόλις το 1950 ξεκίνησε η καταγραφή των μνημείων της Μάνης, κατά τη διάρκεια της επιμελητείας, του μετέπειτα καθηγητή, Νικολάου Δρανδάκη (1915-2004) στο Μυστρά. (ΠΑΠΟΥΛΑΚΟΥ, 2013)
Η Μάνη αποτελείται συνολικά από περίπου 250 χωριά και οικισμούς. 87 από τους 107 επίσημα καταγεγραμμένους παραδοσιακούς οικισμούς του Νομού Λακωνίας βρίσκονται στη Μάνη. (Αρχείο Παραδοσιακών Οικισμών και Διατηρητέων Κτιρίων, 2017) Υπάρχουν 800 πύργοι, 7 κάστρα ενώ οι βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες φτάνουν τις 1800 συνολικά στη Λακωνική και Μεσσηνιακή Μάνη. (ΠΑΠΟΥΛΑΚΟΥ, 2013)
Μεγάλη η πυκνότητα των οικισμών στην περιοχή, αποτελούμενων συνήθως από ένα μικρό αριθμό κτισμάτων, μια εκκλησία και μερικές στέρνες, συνδέονται μεταξύ τους με μονοπάτια, κι αυτά έτσι κατασκευασμένα ώστε να είναι προσιτά μόνο σε όσους γνωρίζουν το τόπο καλά. (ΚΑΛΛΙΓΑ, 1974)
Η ακριτική χερσόνησος της Μάνης έχει τονισμένα ιδιότυπα και ιδιόμορφα χαρακτηριστικά, τόσο ιστορικά, κοινωνικά, εθνολογικά όσο και πολιτισμικά, οικιστικά, αρχιτεκτονικά, που έχουν διαπλάσει τη διακεκριμένη και διαφορετική «μοναδική» φυσιογνωμία της και της έχουν προσδώσει υψηλή καλλιτεχνική αξία. (ΣΑΪΤΑΣ, ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ, 2015)
Από το 1975 και μετά ξεκίνησαν κάποια προγράμματα ανάδειξης και προστασίας της ιστορικής και παραδοσιακής ταυτότητας της Μάνης και σχεδιάζονται ή νομοθετούνται νέα θεσμικά και αναπτυξιακά πλαίσια (ΣΑΪΤΑΣ, ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ, 2015), απουσιάζει όμως αισθητά η οργανωμένη προσπάθεια, η συνέχεια και η διατύπωση στρατηγικού σχεδίου με σκοπό την ευρύτερη διαχείριση και ανάδειξη του τόπου.
Το γεωφυσικό περιβάλλον
Πέρα από τα αρχαιολογικά, βυζαντινά μνημεία και τους παραδοσιακούς οικισμούς, η περιοχή είναι πλούσια σε βιοποικιλότητα πάνω από 600 είδη φυτών, περισσότερα από αυτά 120 Ελληνικά ενδημικά φυτά και περισσότερα από 120 είδη πτηνών (MANI.ORG, 2017).
Εικόνα 2 & 3, Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους, Βιότοποι Νatura 2000, Bιότοποι Corine, Πηγή: (ΦΙΛΟΤΗΣ, 2017)
Η Μάνη είναι χαρακτηρισμένη, και συνεπώς προστατεύεται, ως Βιότοπος Natura (κωδ. GR2540008- Νότια Μάνη) και βιότοπος Corine (A00060082 Χερσόνησος Μάνης, Κωδ. A00010222 Νότια Μάνη, Όρος Σαγγιάς και Ακρωτήριο Ταίναρο, κωδ. A00030041 Σπηλιά Γλυφάδα και Αλεπότρυπα Πύργου Δυρού). Η Αρεόπολη, η Μίνα, η Κίττα, η Βάθεια, χαρακτηρίζονται επίσημα ΤΙΦΚ (Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (κωδ. AT1011082, AT1011068, AT1011077, AT1011076) (ΦΙΛΟΤΗΣ, 2017)
Σε όλα αυτά προστίθεται η άυλη πολιτιστική κληρονομιά του τόπου: το μάζεμα της ελιάς, η μελισσοκομία, οι αλυκές, οι ξερολιθιές, το μανιάτικο μοιρολόι, το μανιάτικο γλωσσικό ιδίωμα, «από τα αρχαιότερα ελληνικά» λέει ο συγγραφέας Κυριάκος Κάσσης.
Όλα αυτά συνθέτουν ένα ασύγκριτα ελκυστικό σύνολο, ένα σπάνιο πολιτιστικό τοπίο που πραγματικά φαίνεται να απαιτεί πλέον την ανάδειξη του στο βαθμό και με την ποιότητα που του αναλογεί. (Κατερίνα Κουσουρή, Μάιος 2017)
(το κείμενο αποτελεί απόσπασμα της υπό δημοσίευση (Ιούνιος 2017) Διπλωματικής Εργασίας στο ΕΑΠ, με τίτλο "Στρατηγική Διαχείρισης και Προβολής του Πολιτιστικού Τοπίου της Μέσα Μάνης στο πλαίσιο των αρχών του Βιώσιμου Τουρισμού" της Κουσουρή Αικατερίνης, Μέλους του ΔΣ των ΟΜΟΙΩΝ)
Βιβλιογραφία
MANI.ORG. (2017, Απρίλιος 22). Ανάκτηση από http://www.mani.org.gr/taigetos/hlorida/hlor_pan.htm
Αρχείο Παραδοσιακών Οικισμών και Διατηρητέων Κτιρίων. (2017). Ανάκτηση Απρίλιος 20, 2017, από ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Κ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ: http://estia.minenv.gr/EXEC
ΚΑΛΛΙΓΑ, Χ. (1974). Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΣΤΗ ΜΑΝΗ. Στο Ο. ΔΟΥΜΑΝΗΣ, & P. OLIVER (Επιμ.), ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (σσ. 115 -137). ΑΘΗΝΑ: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ.
ΛΕΚΚΑΚΟΣ, Ι. (2008). ΜΑΝΗ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΖΩΗ. ΑΡΕΟΠΟΛΗ: ΑΔΟΥΛΩΤΗ ΜΑΝΗ.
ΠΑΠΟΥΛΑΚΟΥ, Α. (2013, Δεκέμβριος 9). ΔΙΚΤΥΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΑΝΗΣ. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ONLINE.
ΠΙΤΣΙΟΣ, Θ. (1996, Σεπτέμβριος). Ο ΤΑΙΝΑΡΙΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ(60), σσ. 68-72.
ΣΑΪΤΑΣ, Γ. (2015, Απρίλιος 22). ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ. MANI VOICE.
ΣΑΪΤΑΣ, Γ. (2015, Απρίλιος 22). ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ. Ανάκτηση Νοέμβριος 3, 2016, από MANI VOICE:http://manivoice.gr/content/%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CE%BF%CE%B4%CE%BF%CE%B9%CF%80%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%BA%CF%8C
ΣΑΪΤΑΣ, Γ. (2016, Ιούνιος 4). Η ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ Ο ΣΠΑΝΙΟΣ ΜΝΗΜΕΙΑΚΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ. Ανάκτηση Νοέμβριος 3, 2016, από http://manivoice.gr/content/%CE%B7-%CF%87%CF%89%CF%81%CE%BF%CF%84%CE%B1%CE%BE%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%BF%CF%81%CE%B3%CE%AC%CE%BD%CF%89%CF%83%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BF-%CF%83%CF%80%CE%AC%CE%BD%CE%B9%CE%BF%CF%82-%CE%BC%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%B5%CE%B9%CE%B
ΣΤ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ, Λ. (2004). ΛΑΚΩΝΙΑ, ΓΛΩΣΣΑ - ΙΣΤΟΡΙΑ - ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ., (σσ. 186-194). ΑΡΕΟΠΟΛΗ.
ΦΙΛΟΤΗΣ. (2017). Ανάκτηση Μάρτιος 25, 2017, από Βάση δεδομένων για την Ελληνική Φύση: https://filotis.itia.ntua.gr/biotopes/?category=&geo_code=2%2C5%2C4